چرخ خیاطی یا ماشین خیاطی، درفارسی تاجیکی: ماشین دوزندگی یک نوع ماشین است که برای دوختن پارچه، چرم و منسوجات به‌کار می‌رود.
تاریخچه چرخ خیاطی
اولین چرخ خیاطی ساخته شخصی به نام تامیس سنت انگلیسی است. وی ماشینی در سال ۱۷۹۰ به ثبت رسانید که کارش بسیار شبیه به دوخت زنجیره‌ای بود. البته هدف از ساخت این ماشین بیشتر دوختن چیزهای چرمی بود. اما هرگز این وسیله مورد استفاده قرار نگرفت و مخترع این اثر از اختراع خود سودی نبرد. تا اینکه در سال ۱۸۳۰ یک خیاط فرانسوی فقیر که بارتلمی تیمونیه نام داشت موفق شد با ذوق و ابتکار خلاقانه خود چرخ خیاطی را بسازد که بسیار شبیه چرخهای خیاطی امروزی بود. بعدها این وسیله در فرانسه مورد استقبال مردم قرار گرفت ولی گروهی از کارگران که وجود این اختراع را باعث کسادی کار خود می‌دیدند شبانه به کارگاه بارتلمی حمله کرده و همه چرخهای خیاطی او را نابود کردند و بارتلمی از غصه و فقر جان خود را از دست داد. همزمان با این اتفاق مرد دیگری در نیویورک بنام والترهنت چرخ خیاطی دیگری را ساخت. این چرخ دارای سوزنی بود که همانند سوزنهای امروزی چرخ خیاطی سوراخی کوچک در نوک خود داشت . کار این سوزن، زدن کوکهای رُز بود. یعنی با نخ حلقه‌ای میان پارچه می‌زد و سپس حلقه دیگری آمده در حلقه اول مانند زنجیر قفل می‌شد. با همه اینها هنت هرگز موفق نشد که این اختراع خود را به ثبت برساند. تا روزگاری که افتخار ثبت نخستین چرخ خیاطی نصیب الیاس هاو که یک کارافرین اهل ایالات متحده امریکا بود، شد. همچنین آیزک سینگر نیز یک چرخ خیاطی را در کشور آمریکا به ثبت رسانید.
در قرن نوزدهم حدود ۴۶ هزار حق اختراع مختلف مرتبط با چرخ خیاطی به ثبت رسید.
انواع چرخ خیاطی
چرخ خیاطی در انواع مختلف وجود دارد. در دسته‌بندی کلی بر مبنای کاربرد، چرخ خیاطی را می‌توان به دو دسته چرخ خیاطی خانگی و چرخ خیاطی صنعتی طبقه‌بندی کرد. چرخ خیاطی صنعتی، یکی از انواع چرخ خیاطی است که برای انجام دوخت صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این چرخ خیاطی معمولاً تنها برای یک کار تخصص یافته‌است و با استفاده از آن می‌توان یک نوع دوخت را انجام داد. چرخ خیاطی صنعتی خود در انواع مختلف نظیر چرخ خیاطی سردوز، چرخ خیاطی راسته دوز، چرخ خیاطی میان دوز، چرخ خیاطی سرکیسه دوز و غیره وجود دارد. چرخ خیاطی صنعتی در ابعاد بزرگ و وزن نسبتاً بالا تولید می‌شوند از این رو می‌توان از این دستگاه برای حجم دوخت بالا استفاده کرد. چرخ خیاطی خانگی از نظر اندازه و وزن معمولاً نسبت به چرخ خیاطی صنعتی کوچکتر است و قیمت آن نیز کمتر می‌باشد. این نمونه چرخ خیاطی را برای دوخت‌های خانگی استفاده می‌نمایند. چرخ خیاطی خانگی معمولاً قادر به انجام دوخت‌های متنوع است. برای انجام دوخت‌های متنوع با استفاده از این نوع چرخ خیاطی، سوزن آن را تغییر می‌دهند. برخی از انواع چرخ خیاطی نیز وجود دارند که دارای قابلیت <گلدوزی> نیز می‌باشند.
اجزای چرخ خیاطی
چرخ خیاطی از اجزای زیر تشکیل شده‌است.
ماسوره: قرقره کوچکی است که در بخش زیرین چرخ خیاطی قرار دارد.
ماکو: وسیله‌ای در ماشین بافندگی است که ماسوره بر روی آن قرار می‌گیرد؛ میله‌ای در چرخ خیاطی که قرقره بر روی آن قرار می‌گیرد.
پدال:در بیشتر چرخ خیاطی‌ها جهت چرخاندن چرخ خیاطی به کمک نیروی برقی که به دینام وارد می‌شود چرخ را به حرکت در میاورد.